Le corps en crise dans la pratique psychanalytique et médicale
L’Université Paris Diderot UFR d’Études Psychanalytiques et l’Université nationale Kapodistrienne d’Athènes Faculté de Psychologie organisent en novembre le colloque ayant comme thème « Le corps en crise dans la pratique psychanalytique et médicale » et dont l’argument est présenté ci-dessus. Le comité d
‘organisation a préparé également un blog contenant des articles dédiés au sujet et offrant la possibilité de s’y inscrire pour recevoir des informations: http://lecorpsencrise.wix.com/
Athènes 7, 8 et 10 novembre 2014
Appel à communication
L’Université Paris-Diderot, l’UFR d’Études Psychanalytiques et l’Université Nationale et Kapodistrienne d’Athènes organisent le Colloque International LE CORPS EN CRISE DANS LA PRATIQUE PSYCHANALYTIQUE ET MÉDICALE
7, 8 et 10 novembre 2014 à l’Institut Français d’Athènes et l’Université Nationale et Kapodistrienne d’Athènes
Amphithéâtres Alkis Argyriadis et Ioannis Drakopoulos Propylées, Athènes
Argument:
Les nouvelles pratiques techno-scientifiques, qui évoluent rapidement dans notre société en mutation, augmentent la performance des traitements du corps, tout en le démantelant dans son unité. Ces pratiques, qui mettent le corps à l’épreuve, produisent des effets inédits dans la subjectivité contemporaine, dont les symptômes les plus perceptibles sont la multiplication des formes d’addictions.
Le corps devient ainsi le paradigme de nouveaux discours et de nouvelles pratiques, qui interrogent le statut du symptôme dans son rapport à la question de l’identité.
La référence n’est plus ici celle du rapport à l’un de Parménide, parce qu’elle est recherchée par défaut, en discontinuité et hors sujet.Et, alors que le corps symptôme est le champ représentatif d’une question posée par le sujet – éventuellement dans le cadre d’une psychanalyse – le sujet refuse de considérer le corps comme un tel champ, et tend volontiers à revendiquer un traitement direct et positiviste, loin des aléas qui interrogent l’Autre dans son altérité.
Un tel traitement est parfois celui de l’autogestion d’une drogue. Souvent les cliniciens, médecins ou autres, peuvent être intégrés à cette « autogestion du traitement du symptôme », dans la mesure où ils se prêtent à ce jeu, dont la chirurgie cosmétique ne serait pas le seul apanage.
Mais, si le patient – transformé ainsi en consommateur de soins – pousse le médecin à prescrire à volonté, le médecin -conduit par l’exigence de fonder son acte sur des preuves – n’est pas moins tributaire de cette ambiance positiviste. Bien qu’il s’emploie avec labeur et angoisse au traitement de son patient et à la recherche, il se voit obligé de séparer son acte de sa propre responsabilité en tant que sujet, contraint qu’il est par la seule conformité à ce qui peut être démontré par les études contrôlées ; conformité qui le rendrait – pour une part, quand même importante – irresponsable de ses choix thérapeutiques, sans qu’il soit nécessairement d’accord avec celles-ci.
Or tout ce qui est un événement dans un corps subjectivé ne fait pas partie de la gamme des symptômes qui peuvent être étudiés par des études scientifiques. De ce fait, bien des symptômes restent dans les limbes de la médecine scientifique. Et la médecine, de plus en plus orientée par des actes basés sur des preuves, peut aller jusqu’à une inflation de gestes de ce côté, l’acharnement thérapeutique (guérir à tout prix) n’étant que l’exemple le plus fameux de cette tendance. En réponse à ceci, la subjectivité, ainsi forclose, objecte et fait inévitablement retour dans le réel du corps, par la persistance d’une souffrance que les gestes médicaux multiples n’arrivent pas à faire taire.
Le comble est que, dans le cadre de ce traitement « partiel » et technique du corps, la singularité du cas – non prise en compte par l’homogénéisation de critères d’inclusion, dans les études contrôlées – fait retour, aussi, dans le « réel » de ces études, où les résultats contradictoires – sur la même question – sont plutôt la règle. Et le recours à la dite méta-analyse collective de plusieurs études n’arrive fréquemment pas à trancher non plus.
Quand, au 19ème siècle, la clinique médicale bascule du côté de la science et qu’apparaît en même temps le sujet moderne, survient aussi la découverte de la psychanalyse. En fait, la psychanalyse récupère ce sujet – commun à la science et à l’inconscient – mais, de plus en plus forclos par la médecine qui se veut scientifique, d’autant qu’elle est de plus en plus appuyée par le progrès techno-scientifique. Récupérer le sujet se traduit alors en l’écoute -par la psychanalyse- de la souffrance de son corps.
Nous en sommes au point où le progrès techno-scientifique – dont nous savons qu’il est une chimère – crée un désarroi provoquant une crise qui touche le corps du sujet moderne ainsi ravagé. La psychanalyse, qui est un traitement du singulier et du subjectif, pourrait-elle alors, dans cette conjoncture et dans son dialogue avec la médecine scientifique, apporter quelques réponses concernant ce corps en crise? Le médecin et le psychanalyste, pourraient-ils l’un et l’autre, chacun de son côté, accompagner le sujet dans l’écoute de la «souffrance» du corps ?
Comité d’organisation en France : Christian Hoffmann (Professeur), Yorgos Dimitriadis (Maître de Conférences), Eric Toubiana (Maître de Conférences), Pascale Baligand (ATER), Thémis Golegou (doctorante), Nicolas Rabain (ATER), Vassiliki Simoglou (Monitrice)
Comité d’organisation en Grèce : Lissy Canellopoulos (Professeur Associé), Ilias Bezevegis (Professeur, Directeur de l’UFR de Psychologie), Klimis Navridis (Professeur), Anna Christopoulos (Professeur Associé), Katerina Malichin (Doctorante), Antonis Poulios (Doctorant), Nikos Shoretsanitis (Doctorant)
Axes thématiques:
-Corps et antiquité
-Bioéthique et biopouvoir : consentement de malades, fins de vie, décisions en génétique
-Pulsion, physiologie et démantèlement du corps
-Médecine esthétique, médecine méliorative : l’homme augmenté
-Handicap, greffes, obésité morbide, prothèses
-Symptômes « contemporains » du corps : acting-out, passages à l’acte dans le corps et nouvelles addictions
-Procréation médicalement assistée, maternité, néo-natalité, gynécologie
-Malaises contemporains par ex. précarité, racisme, violences
-Maladies chroniques (diabète, maladies idiopathiques, maladies auto-immunes, maladies mentales, néoplasies etc.) et subjectivité
Informations:
– La participation au colloque est gratuite
– Les propositions de communication sont à envoyer avant le 27 avril 2014 soit en français au secrétariat de l’Ecole Doctorale de l’UFR d’Etudes Psychanalytiques courriel : edoc.psycha@univ-paris-diderot.fr soit en grec au courriel : lcanel@psych.uoa.fr
– Chaque proposition de communication devra être en rapport avec au moins un des axes thématiques du colloque et comprendra :
- un résumé de 500 mots maximum
- le nom et prénom du proposant
- son adresse électronique
- son statut et, le cas échéant, le nom de son institution
Πρόσκληση για συμμετοχή
Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και
το Πανεπιστήμιο Παρίσι 7-Paris Diderot διοργανώνουν το
Διεθνές συνέδριο
ΤΟ ΣΩΜΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ ΣΤΟΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΙΑΤΡΙΚΟ ΛΟΓΟ
7, 8 και 10 Νοεμβρίου 2014
στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών
και στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
αμφιθέατρα Ιωάννης Δρακόπoυλος και Άλκης Αργυριάδης
Επιχείρημα:
Οι ραγδαία εξελισσόμενες τεχνο-επιστημονικές πρακτικές στη μεταβαλλόμενη κοινωνία μας αυξάνουν την αποτελεσματικότητα των θεραπειών του σώματος, ενώ ταυτόχρονα κατακερματίζουν την ενότητά του. Οι πρακτικές αυτές θέτοντας σε δοκιμασία το σώμα παράγουν πρωτοφανή επιτελέσματα στη σύγχρονη υποκειμενικότητα, εμφανέστερο των οποίων είναι ο πολλαπλασιασμός των μορφών εθισμού.
Το σώμα γίνεται έτσι το παράδειγμα νέων λόγων και νέων πρακτικών που επερωτούν την υπόσταση του συμπτώματος στη σχέση του με το ζήτημα της ταυτότητας. Ταυτότητα που η αναφορά της δεν είναι πλέον εκείνη της σχέσης με το ένα του Παρμενίδη, καθώς αναζητείται ερήμην, σε ασυνέχεια και εκτός του υποκείμενου. Και παρότι το σώμα σύμπτωμα είναι το πεδίο που εκπροσωπεί ένα υποκειμενικό ερώτημα, ενδεχομένως στο πλαίσιο μίας ψυχανάλυσης, το υποκείμενο αρνείται να θεωρήσει το σώμα ως ένα τέτοιο πεδίο και τείνει ευχαρίστως να διεκδικήσει μια άμεση και θετικιστική θεραπεία μακριά από απρόοπτα που επερωτούν τον Άλλον στην ετερότητά του.
Μία τέτοια θεραπεία είναι κάποιες φορές, θεραπεία της αυτο-διαχείρισης μίας ουσίας. Πολλές φορές οι κλινικοί, είτε είναι γιατροί είτε έχουν μία άλλη ειδικότητα, μπορούν να ενσωματωθούν σε αυτήν την «αυτο-διαχείρηση της θεραπείας του συμπτώματος » στον βαθμό που προσφέρονται σε αυτό το παιχνίδι, στο οποίο η πλαστική χειρουργική δεν έχει το αποκλειστικό προνόμιο.
Αλλά αν ο ασθενής – που μετατρέπεται έτσι σε καταναλωτή φροντίδων- ωθεί τον γιατρό να συνταγογραφεί κατά βούληση, ο γιατρός –που καθοδηγείται από την απαίτηση να βασίζει την πράξη του σε αποδεικτικά στοιχεία – δεν είναι λιγότερο εξαρτημένος από αυτό το θετικιστικό πνεύμα. Μολονότι επιδίδεται με μόχθο και αγωνία στη θεραπεία του ασθενούς του και στην έρευνα, αναγκάζεται να διαχωρίσει την πράξη του από την ευθύνη του ως υποκείμενο, καθώς περιορίζεται από τη συμμόρφωση και μόνο σε όσα μπορούν να αποδειχθούν από τις ελεγχόμενες μελέτες. Η συμμόρφωση αυτή τον καθιστά δηλαδή σε σημαντικό βαθμό μη υπεύθυνο ως προς τις θεραπευτικές επιλογές του χωρίς απαραίτητα να συγκατατίθεται σε αυτές.
Αλλά, ό,τι αποτελεί συμβάν σε ένα υποκειμενοποιημένο σώμα δεν ταξινομείται και δεν συγκαταλέγεται στα συμπτώματα που μπορούν να μελετηθούν από επιστημονικές μελέτες. Ως εκ τούτου, πολλά συμπτώματα παραμένουν στο περιθώριο της επιστημονικής ιατρικής. Και η ιατρική, ολοένα και περισσότερο προσανατολισμένη από πράξεις που βασίζονται σε αποδείξεις, μπορεί να φθάσει έως έναν πληθωρισμό χειρονομιών από αυτήν την πλευρά, ενώ η θεραπευτική μανία (θεραπεία πάση θυσία) είναι το πιο περίφημο παράδειγμα αυτής της τάσης. Η κατά συνέπεια αποκλεισμένη υποκειμενικότητα, ενιστάμενη, επιστρέφει αναπόφευκτα στο πραγματικό του σώματος, εμμένοντας σε μία οδύνη η οποία δεν σιωπά παρ’ όλες τις ιατρικές πράξεις που αποτυγχάνουν.
Επιπροσθέτως, στα πλαίσια αυτά της « μερικής» και «τεχνικής» επεξεργασίας του σώματος, η ενικότητα της περίπτωσης, η οποία δεν λαμβάνεται υπόψη από την ομογενοποίηση των κριτηρίων ένταξης στις ελεγχόμενες μελέτες, επιστρέφει, επίσης, στο «πραγματικό» των μελετών αυτών, όπου τα αντικρουόμενα αποτελέσματα για το ίδιο ζήτημα είναι μάλλον ο κανόνας. Και η προσφυγή στη λεγόμενη συλλογική μετα-ανάλυση πολλών μελετών συχνά δεν επιτυγχάνει ούτε αυτή να δώσει λύση.
Όταν τον 19ο αιώνα η ιατρική προσχωρεί στην επιστήμη και συνάμα εμφανίζεται το σύγχρονο υποκείμενο, συμβαίνει η ανακάλυψη της ψυχανάλυσης. Η ψυχανάλυση έρχεται να ανακτήσει το υποκείμενο της επιστήμης και του ασυνειδήτου, γιατί για το ίδιο υποκείμενο πρόκειται, το οποίο είναι όλο και περισσότερο αποκλεισμένο από την ιατρική που θεωρεί τον εαυτό της επιστημονικό υπό την αυξανόμενη υποστήριξη των τεχνοεπιστημών. Η ανάκτηση αυτή έγκειται λοιπόν στο ότι η ψυχανάλυση « ακούει» την οδύνη του σώματός του.
Βρισκόμαστε στο σημείο που η τεχνο-επιστημονική πρόοδος, πρόοδος που γνωρίζουμε πως είναι μία χίμαιρα, εφόσον μάλλον πρόκειται για ανάπτυξη, επιφέρει σύγχυση δημιουργώντας κρίση στο σώμα του σύγχρονου υποκειμένου, αφήνοντάς το κατακερματισμένο. Σε αυτήν τη συγκυρία, λοιπόν, μπορεί η ψυχανάλυση που είναι μία «θεραπεία» του ενικού και του υποκειμενικού στα πλαίσια ενός διαλόγου με την επιστημονική ιατρική να δώσει κάποιες απαντήσεις για αυτό το σώμα σε κρίση; Μπορεί ο γιατρός και ο ψυχαναλυτής να συνοδεύσει ο ένας τον άλλον στο να ακούσουν ο καθένας από τη δική του μεριά την «οδύνη» του σώματος;
Οργανωτική επιτροπή στη Γαλλία : Christian Hoffmann (Καθηγητής), Γιώργος Δημητριάδης (Επίκουρος καθηγητής), Eric Toubiana (Επίκουρος καθηγητής), Pascale Baligand (ATER), Θέμις Γολεγού (υποψήφια διδάκτωρ), Nicolas Rabain (ATER), Βασιλική Σίμογλου (Monitrice)
Οργανωτική επιτροπή στην Ελλάδα : Λίσσυ Κανελλοπούλου (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια), Ηλίας Μπεζεβέγκης (Καθηγητής, πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας), Κλήμης Ναυρίδης (Αναπληρωτής Καθηγητής), Άννα Χριστοπούλου (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια), Κατερίνα Μαλίχιν (υποψήφια διδάκτωρ), Αντώνης Πούλιος (υποψήφιος διδάκτωρ), Νίκος Σχορετσανίτης (υποψήφιος διδάκτωρ)
Θεματικοί άξονες:
-Σώμα και αρχαιότητα
-Βιοηθική και βιοεξουσία : συγκατάθεση των ασθενών, τέλος ζωής, αποφάσεις που σχετίζονται με τη γενετική
– Ενόρμηση, φυσιολογία και κατακερματισμός του σώματος
– Αισθητική ιατρική, ενισχυτική ιατρική : ο υπεράνθρωπος
-Αναπηρία, μεταμοσχεύσεις, νοσηρή παχυσαρκία, τεχνητά μέλη και εμφυτεύματα
– Σύγχρονα συμπτώματα του σώματος : acting-out, πέρασμα στην πράξη όσον αφορά στο σώμα, νέου τύπου εξαρτήσεις
-Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, μητρότητα, νεογνολογία, γυναικολογία
– Σύγχρονες δυσφορίες, π.χ. επισφάλεια, ρατσισμός, βία
-Υποκειμενικότητα και χρόνιες ασθένειες (διαβήτης, ιδιοπαθή νοσήματα, αυτοάνοσα νοσήματα, νεοπλασίες, ψυχικά νοσήματα κλπ)
Πληροφορίες:
– Η συμμετοχή στο συνέδριο είναι δωρεάν
– Η αποστολή των προτάσεων πρέπει να γίνει έως τις 27 Απριλίου είτε στα Ελληνικά : lcanel@psych.uoa.gr είτε στα Γαλλικά στη γραμματεία της διδακτορικής σχολής του Τμήματος Σπουδών στην ψυχανάλυση : edoc.psycha@univ-paris-diderot.fr
– Κάθε πρόταση οφείλει να συμπεριλαμβάνεται σε έναν τουλάχιστον θεματικό άξονα και να περιλαμβάνει :
- μία περίληψη έως 500 λέξεις
- Το όνομα και το επώνυμο του προτείνοντος
- την ηλεκτρονική του διεύθυνση
- τον τίτλο του και εφόσον εργάζεται σε πλαίσια θεσμού το όνομα του θεσμού